05 September, 2010
----------------------------------------
JANGAN LAGI MENGEMIS MINTA MAAF PADA JEPANG!
Judul stulisan ini 'JANGAN LAGI MENGEMIS MINTA MAAF PADA JEPANG', adalah varian-ku dari judul artikel di mingguan Belanda 'Groene Amsterdammer', 12 Agustus 2010. Judul aslinya ialah 'Niet Meer Bedelen Om Excuses'. Jangan lagi mngemis permintaan-maaf. Maksudnya janganlah lagi (kita orang Belanda) mengemis supaya Jepang minta maaf kepada Belanda. Itu bersangkutan dengan tindakan Jepang di kamp-kam-interniran Belanda di Hindia-Belanda semasa pendudukan Jepang. Khususya mengenai paksaan terhadap wanita-wanita Belanda untuk dijadikan 'gundik' atau 'pelacur' Jepang.
Tulisan oleh Fred Lanzing, antropolog dan historicus Belanda itu, bisa dianggap kontroversial. Tidak bisa lain. Karena 'melawan arus'. Arus yang keras kedengaran selama ini di negeri Belanda. Yaitu tuntutan kepada (pemerintah Jepang) agar mengakui adanya korban-korban kekejaman militer Jepang selama pendudukan Jepang atas Hindia-Belanda. Khususnya kasus wanita-wanita Belanda yang dipaksa jadi pelacur Jepang. Serta tuntutan 'ganti rugi'. Sampai sekarang, tuntutan tsb ditolak oleh pemerintah Jepang. Sepertinya jadi masalah 'menggantung' dalam hubungan Belanda-Jepang.
Pandangan Lanzing tsb 'lain dari pada yang lainnya'. Terbanding pandangan yang bisa diketahui di Belanda sampai kini, mengenai masa pendudukan Jepang atas Hindia-Belanda. Lanzing mengambil posisi tegas untuk memulai halaman baru dalam hubungan Belanda-Jepang. Sikap Lanzing ini pasti tidak bisa diremehkan, karena Lanzing sendiri dan keluarganya adalah penghuni kamp-interniran Jepang semasa periode pendudukan Jepang. Lanzing bicara atas dasar pengalaman dan hasil risetnya sendiri.
Maka ada baiknya bagian-bagian tertentu tulisan Lanzing itu, diterjemahkan bebas dalam bahasa Indonesia untuk pengetahuan pembaca.
* * *
Dalam rangka peringatan 65 tahun kapitulasi Jepang yang diadakan di Belanda, terbit sebuah kumpulan sajak 'Geen Requiem', oleh penulis Belanda Marion Bloem. Diterbitkan atas inisiatif 'Stichting Herdenking 15 Augustus 1945' dengan pendanaan 'Stichting Afwikkeling Het Gebaar'. Buku Marion Bloem inilah yang jadi fokus sanggahan historicus Fred Lanzing.
Tulis Lanzing a.l : Tahun ini, 65 tahun yang lalu Jepang bertekuk lutut. Saya mendesak agar perang di Hindia-Belanda, Perang Pasifik, disuruh pensiun saja. Sudah waktunya generasi saya, yang telah mengalami sendiri prahara perang tsb, mengenyahkan sétan ini dari hati dan benak kita. Agar kita mengambil keputusan -- mengenangkan masa lampau perang tsb sebagai suatu peristiwa sejarah. Marilah kita menjauhkan diri selalu dan lagi-lagi mengungkit-ungkit rasa pedih masa lampau. Sudah waktunya untuk pemulihan, melupakan, demi ketenangan sukma.
Lanzing dengan keras mengecam buku Marion Bloem. Tulis Lanzing a.l – Di dalam buku itu tertulis bahwa tahun 2010 adalah tahun 'untuk ekstra memperingati renungan-perang banyak warga negeri kita'. Sajak-sajak (Marion Bloem itu) disertai oleh suatu 'penjelasan historis'.
Sajak-sajak dan penjelasan tsb memberikan 'gambaran mengenai masa dalam sejarah tanah-air kita, yang masih saja amat tak dikenal'.
Sayang, tulis Lanzing, harus dikatakan bahwa 'Geen Requiem' (kumpulan sajak Marion Bloem itu, I.I.) samasekali tidak memberikan sumbangan apapun bagi diungkapnya-kebenaran mengenai perang di Hindia-Belanda. Juga tidak bagi suatu permulaan untuk mengatasi rasa dendam dan dengki, halmana sering menjadi ciri dari buku (Marion Bloem) itu.
Selanjutnya Lanzing menguraikan bahwa apa yang dikatakan Maron Bloem tentang 'perjuangan KNIL melawan serbuan Jepang' ke Hindia Belanda, itu samasekali tidak benar. Setahu saya, lanjut Lanzing, KNIL memberikan perlawanan kecil terhadap pendaratan Jepang di pantai Jawa (Banten). Dan tak lama, KNIL kapitulasi pada tanggal 8 Maret 1942 sesudah seminggu pendaratan Jepang.
Lanzing juga membantah tentang adanya 'perjuangan' melawan Jepang. Samasekali tak ada perjuangan KNIL melawan Jepang. Demikian Lanzing.
Apakah ada 'pengejaran' yang dilakukan Jepang terhadap orang-orang Belanda? Samaserkali tidak, tulis Lanzing. Dalam bulan Oktober 1942, kami biasa saja naik 'betjak' menuju kamp-interniran di Kramat, setelah disampaikan keputusan bahwa ibu saya harus ke situ.
Lanzing juga mempertanyakan kebenaran cerita yang ditulis dalam kata pengantar buku Marion Bloem. Misalnya, tentang 'penghinaan, penindasan, serba-kekurangan, keputus-asaan, dan penderitaan (..) yang harus disosialisasikan pada lingkungan yang lebih luas. Agar terdapat pengakuan mengenai penderitaan, untuk adanya pengertian'. Ini benar-benar mengherankan saya, kata Lanzing.
Setiap tahun, -- 15 Agusrus 1945 --, diperingati di Belanda. Bendera nasional dikibarkan. Sering setengah tiang. Menteri-menteri atau Sekretaris Negara hadir di situ. Media juga ambil bagian dalam peringatan. Demikian Lanzing. Apakah itu tidak cukup, tanyanya?
Bloem menulis tentang nasib wanita-wanita Belanda yang dipaksa jadi pelacur oleh Jepang. Sedemikain rupa tulisans Bloem itu, seakan-akan inilah yang menjadi ciri masa pendudukan Jepang. Menimbulkan kesan, seakan-akan sebuan Jepang ke Selatan itu adalah demi memperoleh wanita-wanita it -- dan bukan karena masalah MINYAK.
Singkat kata, tulis Lanzing, 65 th setelah berakhirmya perang di Hindia Belanda, oleh buku Marion Bloem 'Geen Requiem', digambarkan sebagai suatu masa tiga-setengah tahun periode yang tak henti-hentinya dalam hidup celaka, penderitaan, penghinaan, teror dan sadisme. Gambaran tsb penuh dengan clichés, ketidak-benaran, fakta-fakta historis yang tak benar, gambaran yang palsu dan merupakan karangan semata-mata. Gambaran itu tidak dengan tepat mencerminkan keuletan, daya tahan, dan kehendak untuk survive dari generasi pertama orang-orang Belanda-Indo.
'Hentikanlah mengemis-ngemis untuk suatu pernyatan-maaf. Tokh tidak akan berhasil. Dan apa gunanya suatu perm-ntan maaf yang dipaksakan. Juga hentikan meminta-minta uang-ganti-rugi. Saya jamin, tokh tak akan dapat. Sederhana saja, sikap mengemis demikian itu, tidak baik untuk kalian, terus saja mengeluh dan minta-minta perhatian.
* * *
Lampiran tulisan Fred Lanzing:
55 JAAR NA CAPITULATIE VAN JAPAN
--------------------------------------------------------------------------------
Het boekje Geen Requiem van Marion Bloem draagt niet bij aan de waarheidsvinding over de oorlog in Nederlands-Indië. Het beeld van een onafgebroken periode van ellende en tereur is onjuist.
DIT JAAR IS HET 65 jaar geleden dat Japan capituleerde. Ik pleit ervoor de oorlog in Nederlands-Indië, de Pacific-oorlog, met pensioen te sturen. Het wordt tijd dat mijn generatie, die de orkaan van de oorlog zelf heeft meegemaakt, dit spook wegjaagt uit ons hart en uit ons hoofd. Dat wij bsluiten
om ons het oorlogsverleden the herinneren als een historische gebeurtenis. Laten we afzien van het steeds maar weer oproepen van de pijn van toen. Het wordt tijd voor heling, vergeten, zielenrust.
Kort geleden verscheen een klein boekje getiteld Geen Requiem, een gedicht geschreven door Marion Bloem. De uitgave is tot stand gekomen op initiatief van de Stichting Herdenking 15 Augustus 1945 en werd gefinancieerd door de Stichting Afwikkeling Het Gebaar. In het bijgevoegd inlegvel staat dat 2010 een jaar is 'om extra stil te staan bij de oorlogs herinneringen van veel van onze landgenoten'. Er staat ook dat het gedicht van Marion Bloem vergezeld gaat van een 'historische duiding'. Het gedicht en de duiding bieden 'zicht op het deel van onze vaderlandse geschiedenis, dat nog steeds ombekend is'.
Helaas moet gezegd worden dat Geen Requiem' niets bijdraagt aan de waarheidsvinding over de oorlog in Nederlands-Indië of zelfsmaar een begin maakt met het overwinnen van de wrok en rancune die deze lectuur zo vaak kenmerken. Dat het begint al met het voorwoord. Er werd geschreven over 'de strijd, het gepleegde verzet, de vervolging, het leven binnen en buiten de kampen (. . . )'.
Strijd? Bij mijn weten boot het Nederlands-Indisch leger weining weerstand bij de Japanse landingen op de kust van Java en capituleerde het al na een week op 8 maart 1942 te Kalidjati. Dat was een verstandig besluit, want het Knil was een politieleger dat, slecht bewapend door het altijd zuinige gouvernement, niet toegerust en geoefend was voor een echte oorlog. Maar 'strijd' heeft het niet gevoerd. Verzet? In een artikel in De Groene Amsterdammer' (14 September 2009) schrijft Ono Sinke 'dat zelfs (…) Indische generatiegenoten niet op de hoogte zijn (van het verzet) in Nederlands-Indië'. Ja, dat haal je de koekoek: 'er was helemaal geen verzet, zoals – onbedoeld – in dat artikel duidelijk wordt. Bovendien, het was voor alle betrokkenen al snel duidelijk geworden dat georganiseeerd verzet te midden van een weinig behulpzame, inheemse bevolking geen kans had.
Vervolging? Werden grote aantallen mensen in razzia's gepakt, in veewagens gestouwd en naar vernietegingskampen vervoerd? Nee hoor, wij gingen in oktober 1942 gewoon met een betjak naar het interneringskamp Kramat toen mijn moeder de aanzegging gekregen had.
Aan het leven buiten de kampen is lange tijd weinig aandacht besteed, dat is waar, maar dit is nu toch wel goedgemaakt door een aantal publicaties, zoals het zeer informatieve deel Buiten de kampen in de serie De Japanse bezetting in dagboeken, samengesteld door Jeroen Kemperman. Daarin valt te lezen dat het dagelijkse bestaan voor de Indische buitenkampers te midden van een dikwijls vijandige, inlandse bevolking en vaak geschoffeerd door wantrouwige Japanse autoriteiten, natuurlijk geen pretje was. Er waren veel en grote zorgen over voeding, geld, veiligheid en vaak ook over de krijgsgevangen echgenoten. In de laatste jaar van de oorlog werden in de grote steden de Indische jongemannen geprest tot medewerking met de Japanse bezetters. Maar je kunt er ook lezen dat tot diep in 1944 het leven eigenlijk min of meer zijn gewone gangetje ging met bioscoopbezoek en winkelen in de pasar Baroe. Je krijgt de indruk dat met name in de steden de meeste Indo-Europeanen erin slaagden overeind te blijven in het ongewisse en karige bestaan.
Er staat in het voorwoord dat 'de vernedering, onderdrukking, ontberingen, wanhoop, pijn (..) onder een nog bredere groep bekend [moeten] worden. Voor erkenning van het leed, voor begrip'. Dat verbaast me: 15 augustus is een nationale gedenkdag, op regeringsgebouwen wappert dan de vlag – vaak halfstok – , in de Tweede Kamer wordt 15 augustus jaarlijks herdacht bij een plaquette, bij het Indisch Monument zijn op die dag altijd een paar ministers en staatssecretarissen present bij de nationale herdenkingsplechtigheid, in praktisch alle media wordt er jaarlijks bij stilgestaan. Is dat niet breed genoeg? Weinig aandacht? De boekenkasten kreunen van alle studies, memoires, dagboeken, dvd's en verslagen over Nederlands-Indië. Om eens iets te noemen: je kunt Loe de Jong van alles verwijten, maar geen gebrek aan aandacht. Vijf delen van zijn oeuvre zijn gewijd aan Indië. Over de lotgevallen van de Indische Nederlanders als groepering tijdens en na de oorlog zijn met name de laatste jaren veel prachtige studies verschenen.
Dan volgt het gedicht van Marion Bloem. Op de tweede pagina wordt in schrille kleuren geschreven over het lot van de troostmeisjes. Natuurlijk, dat was een verschrikkelijke zaak voor de betrokken vrouwen, overigens getalsmatig niet zozeer in Nederlans-Indië als wel in Korea en China. Bloem schrijft erover alsof dit het allesbepalende kenmerkt van de Japanse bezetting was. Je krijgt de indruk dat de Japanners hun zuidelijke veldtocht om de meisjes begonnen en niet om de olie. In Nederlands-Indië kwam tijdens de Japanse bezetting de gedwongen prostitutie door de Japanners sporadisch voor. Al in 1963 schreef Doetje van Velden in haar dissertatie De Japanse burgerkampen dat er geen centraal beleid over legerbordelen was vanuit Tokyo of vanuit de legerleiding. Hete ronselen van vrouwen voor diensten in bars of kantines was altijd particulier initiatief van officieren. Het werd door de Japanse legerleiding in Indië bepaald niet gestimuleerd. Soms werd de recrutering door andere officieren tegengegaan of werd het disciplinair gestraft. Bart van Poelgeest schrijft in NRC Handelsblad van 8 augustus 1992 dat 'het bij 65 (Indo) Europese -fl) vrouwen buiten kijf staat dat ze tot prostitutie gedwongen werden'. Tijdens de hele bezettingstijd van bijna drieënhalf jaar, dus.
Op pagina drie van het gedicht gaat het over de jongenskampen en 'een vijand die er plezier in had te vernederen'. Alsof dat de dagelijkse praktijk was in die kampen. In de boeken over hun ervaringen in de Japanse interneringskampen van Mischa de Vreede, Joo Al, Ernest Hillen adnn Jan Lechner, om een paar namen te noemen, komen dergelijke sadisten niet voor. Wie dat wel beweert, verzint maar wat.
WAT MIJ OPVALT en eigenlijk ook erg tegenvalt, is dat er geen enkel woord in het gedicht gewijd is aan de andere slachtoffers van de Japanse bezetting: de tweeënhalf miljoen door honger en gebrek omgekomen Javanen en de driehonderdduizend overal in Zuidoost-Azië gecrepeerde romusha's .Dat waren ook Nederlandse onderdanen in die tijd.
Het boekje eindigt met De strijd in Nederlands-Indië van Ricci Scheldwacht. Een merkwaardig stuk voor iemand die zich belkaagt over de geringe histsorische kennis van de Nederlanders. De Pacific-Oorlog begon niet op 7 december 1941, zoals er staat, maar op 7 juli 1937 met het 'incident' bij de Marco Polo-brug in Peking. Vanaf dat stijdstip voerde Japan jarenlang een grootschalige oorlog in China.
'Horderdduizenden zijn in de kampen en tijdens transporteren om het leven gekomen', staat er en hierbij gaat het duidelijk over (Indo-) Europeanen. Wat een onzin. Van de circa honderdduizend geinterneerden stierven er dertienduizend. Dat is veel. Van de 40.500 krijgsgavangenen sterven er 8500. Dat is ook veel. Maar het zijn geen honderdduizenden. Ook hij schrijft over de vrouwen-en jongenskampen. Die worden in zijn woorden gekenmerkt door ziekte, honger, lijfgelijke afstraffing, sadistische strafmethodes en – daar zijn ze weer – jonge vrouwen die 'systematisch' worden misbruikt. Het lijkt wel Bergen-Belsen of Sobibar.
Iedereen die de literatuur kent, weet dat dit een vertekend en onjuist beeld is. De toestand in de interneringskampen was vooral in de laatste maanden van de oorlog zeer penibel. Daarvóór werd het leven in de kampen gekenmerkt door verveling, onzekerheid, ruzies, ongerustheid over het lot van verwanten, de uitzichtloosheid en de eeuwege corvees. Ik verzin dit niet. Het is te lezen in onder andere de voortreffelijke serie die ik al noemde: De Japanse bezetting in dagboeken, in de delen Tjideng, Ambarawa en Tjimahi 4. Let wel, het gaat om dagboeken. Die geven een echte inkijk in het dagelijkse leven in de kampen. In een andere studie staat bij een artikel Bronnen van waarheid: Nederlandse dagboeken uit de Japanse interneringskampen: 'De Japanse kampstaf bestond meestal uit slechts enkele personen, die de geinterneerden lang niet iedere dag te zien kregen.'
Kortom, 65 jaar na het einde van de oorlog in Nederlands-Indië wordt door het boekje Geen Requiem in slechts een paar pagina's een beeld geschets van een drieënhalf jaar durende onafgebroken periode van ellende, leed, vernedering, terreur en sadisme. Het is een beeld vol clichés, onwaarheden, historische onjuistheden, valse voorstellingen en pure verzinsels.
Het beeld doet geen recht aan de taaiheid, de veerkracht en de overlevingswill
van de eerste generatie Indische Nederlanders. Het is neerbuigend om je ouders en grootouders steeds maar weeer neer te zetten als geslagenen en vernederden. De eerste generatie raad ik aan: gooi die betutteling van je af die je steeds aanpraat dat je zo zielig bent. Verwerp het slachtofferschap dat je steeds wordt ingepeperd. Geen erkenning? Dan niet. Het maakt jullie prestaties toch niet minder?
De eerste generatie mag zich laten voorstaan op het feit dat de Indische Nederlanders, ondanks een zuinige, benepen, soms uitgesproken racistische bejegeningen bij hun komst in Nederland, de meest succesvolle migrantengroep in de Nederlandse geschiedenis zijn. Natuurlijk is het waar wat jullie vetellen over het smakeloze Nederlandse eten, over de laatdunkende onverschilligheid bij het Nederlands publiek ('bij ons was het hongerswinter, dát was pas heel erg'), de benepen pensions, de betutteling door maatschapeleijk werkers. De eerste generatie mag zich ook laten voorstaan o de bijdragen aan Nederlandse kunst en cultuur en op het feit dat een tweede en derde generatie vansuccesvolle schrijvers, dichters, auteurs, musuci, jounalisten en wetenschappers in voortgebracht.
Ou o met dat bedelen om excuus. Die krijg je toch niet. En: wat heb je aan gedwongen excuses? Hou ook op met het eisen van geld van Japan. Ook dat krijg jeniet, verzeker ik je. Het is gewoon niet goed voor je, al dat geklaag en vragen om aandacht. Het levert helemaal niets op en zo lijkt het wel alsof Hirohito de oorlog toch nog heeft gewonnen.
* * *
No comments:
Post a Comment